Open brief: Maatregelen van de Arizona-coalitie ter bestrijding van de gevangenisoverbevolking: een ramp die we moeten voorkomen
23 oktober 2024
Fatik-eindredactrice Aurore Vanliefde (KU Leuven) en Olivia Nederlandt (UCLouvain) namen het initiatief om deze brief te schrijven. Die werd ondertussen door meer dan 500 mensen ondertekend.
Wij, als gedetineerde personen, ex-gedetineerde personen en hun naasten, als mensen die werken met gedetineerde personen en hun families, als onderzoekers in de sociale wetenschappen, en als mens, zijn diep verontrust door de maatregelen die de onderhandelaars van de ‘Arizona’-coalitie overwegen om "de overbevolking in gevangenissen aan te pakken."
Het is inderdaad dringend nodig om actie te ondernemen: de overbevolking in gevangenissen heeft rampzalige gevolgen, zowel voor de gedetineerde personen en hun naasten, als voor het personeel dat in de gevangenissen of in de bredere strafrechtketen werkt. De “overbevolking” in se is slechts het topje van de ijsberg. De kern van de problematiek is de toename van het aantal gedetineerde personen en overmatig gebruik van gevangenisstraf. Het aantal opgesloten mensen in België is nog nooit zo hoog geweest: meer dan twaalfduizend personen!
De onderhandelaars van de Arizona-coalitie stellen onder andere voor om nog meer gevangenissen te bouwen. Sommige van deze projecten kunnen we omschrijven als 'gevangenisgetto’s'. Zo zijn er voorstellen om gedetineerde personen onder te brengen in containers, op het water (in gevangenisschepen), en zelfs in het buitenland. Bovendien wil men de toegang tot voorwaardelijke invrijheidstelling bemoeilijken, terwijl die juist bedoeld is om gedetineerde personen hun straf buiten de gevangenis te laten uitzitten, onder begeleiding van een justitieassistent, om hun re-integratie te vergemakkelijken en recidive te voorkomen. Bovengenoemde voorstellen zijn ronduit contraproductief.
Experten herhalen het keer op keer: het bouwen van nieuwe gevangenissen is nooit de oplossing geweest, integendeel. België is lid van de Raad van Europa, die aanbevelingen heeft aangenomen om de gevangenisoverbevolking aan te pakken en daarbij benadrukt dat uitbreiding van de gevangeniscapaciteit niet het pad is die we moeten bewandelen. Telkens wanneer nieuwe gevangenissen worden gebouwd, worden die ook snel gevuld.
Hoewel de stijgende gevangenispopulatie en de bijhorende grotere vraag naar gevangeniscapaciteit vaak wordt gerechtvaardigd vanuit een buikgevoel dat er meer criminaliteit is, is de werkelijkheid veel complexer. Politiecijfers tonen immers geen inflatie van geregistreerde criminaliteit aan. Demografische statistieken rechtvaardigen ook geen dergelijke toename van de gevangenispopulatie. De oorzaken van de toename van het gebruik van gevangenisstraf zijn multifactorieel, maar liggen vooral in het feit dat gevangenissen voornamelijk de meest kansarme en gemarginaliseerde mensen opsluiten: "de armen, de vreemdelingen en de geesteszieken". Als de toekomstige regering werkelijk de gevangenisstraf als “ultimum remedium” wil inzetten en dus minder beroep wil doen op gevangenissen, moet dit gebeuren via sociale maatregelen. Ook actoren uit de strafrechtketen dienen zich enkel op de gevangenisstraf te beroepen als “laatste redmiddel”, terwijl die vandaag geregeld nog als “de enige echte straf” blijft gezien worden.
De gevangenis zondert individuen tijdelijk af van de samenleving, maar daar blijft het bij. De problemen die hen achter de tralies hebben gebracht – zoals een gebroken levenspad, sociale uitsluiting, armoede, geestelijke gezondheidsproblemen of verslavingsproblematiek – worden geenszins in de gevangenis opgelost. Integendeel, ze worden versterkt. Gedetineerde personen worden armer, raken verder uitgesloten en hebben geen of beperkte toegang tot zorg voor hun fysieke en
mentale gezondheid. Ook slachtoffers zijn niet gebaat bij het huidige systeem: gedetineerde personen bevinden zich vaak in een situatie waarin ze niet in staat zijn om herstelmaatregelen te nemen. De voorwaardelijke invrijheidstelling, daarentegen, biedt juist de mogelijkheid om mensen te begeleiden bij hun terugkeer in de maatschappij en recidive te voorkomen, met de mogelijkheid om rekening te houden met de slachtoffers.
Gevangenissen zijn dus niet alleen ineffectief, ze zijn ook duur, ontzettend duur. Enerzijds zijn er de maatschappelijke kosten: gedetineerden lijden onder de slechte detentieomstandigheden, net als hun naasten en het personeel dat in deze omstandigheden werkt. Anderzijds zijn er de financiële kosten. Een derde van het budget en 40% van het personeel van de Federale Overheidsdienst Justitie wordt besteed aan de Algemene Directie Penitentiaire Inrichtingen [1]. De bouw van negen nieuwe gevangenissen via publiek-private samenwerking in de vorm van Design Build Finance Maintain-contracten zal over de duur van die contracten (25 jaar) in totaal 3,8 miljard euro kosten [2]. Dat komt neer op een bedrag van 980.898 euro per plaats. De nieuwe gevangenis in Haren alleen al kostte bijna 1 miljard euro.
Dit is geweten door onze politici. Het is misleidend om te beweren dat het opsluiten van meer mensen voor langere periodes het probleem van recidive zal oplossen. Is dit echt de samenleving die we willen?
Er bestaan wel degelijk effectieve maatregelen om gevangenissen leeg te maken. Naast een algemeen reductionistisch beleid waarin gevangenisstraffen maximaal vermeden worden, zijn deze maatregelen voornamelijk sociaal van aard. Met meer sociale ondersteuning kunnen we dak- en thuislozen, die criminaliteit plegen om te overleven, uit de gevangenis houden. Met toegankelijke gezondheidszorg en voorzieningen voor verslavingszorg kunnen we nog meer mensen uit het gevangenissysteem halen. En door verblijfsvergunningen niet in te trekken van mensen die al hun banden in België hebben, kunnen we ook voorkomen dat zij achter de tralies belanden.
Dit is de boodschap die wij willen overbrengen. Daarom organiseren wij of nemen wij deel aan de "Nationale Dagen van de Gevangenis" (van 14 tot 24 november 2024). Tijdens deze periode worden er door heel België evenementen georganiseerd om het publiek te informeren over de realiteit van het gevangeniswezen en de mensen die in onze naam worden opgesloten. Kom ons vervoegen!
Reacties worden gemodereerd. Onaanvaardbare inhoud wordt niet gepubliceerd.
